Skład chemiczny
Niepokolanaek zawiera glikozydy irydoidowe (agnozyd - 0,6%, eurostozyd - 0,07%, aukubinę - 0,3%), flawonoidy (kastycynę, witeksyna, orientyna, kempferol), alkaloidy (witycyna), olejek eteryczny - ok. 1,5% (sabinen - 22%, 1,8-cyneol - 20%, alfa-pinen - 6%, beta-pinen, linalol, mircen, kariofilen), seskwiterpeny, beta-sitosterol, beta-sitosterol-3-O-glikozyd, kwas kawowy, kwas hydroksybenzoesowy, diterpeny (witeksylakton = vitexilactone, 6ß,7ßiacetoxy-13-hydroxy-labda-8, 14-diene, rotundifuran; badania nad diterpenami: Ursula Dold, Institute of Pharmacy, University of Basel, Szwajcaria).
Surowiec
Niepokalanek występuje w Południowej Europie i w zachodniej Azji. W wielu krajach jest uprawiany (jako roślina ozdobna - krzew i lecznicza).
Do celów leczniczych zbierane jest ziele i owoc niepokalanka - Herba et Fructus Agni casti (seu Herba et Fructus Viticis). Z surowców sporządzane są nalewka, ekstrakt i napar.
Działanie farmakologiczne
Moczopędne, napotne, przeciwgorączkowe, rozkurczowe, regulujace układ dokrewny, antylaktogenne, antyandrogenne (?), odkażające, uspokajające, przeciwdepresyjne, żółciopędne. Hamuje wydzielanie prolaktyny (hormon laktogenny, laktotropina). Pobudza receptory dopaminoergiczne, zwiększa produkcje estrogenów (?). Pobudza i wzmaga czynność ciałka żółtego, hamuje wydzielanie folikulostymuliny FSH, lecz pobudza czyności lutropiny LH przysadkowej. Przywraca prawidłową równowagę hormonalną: progesteron-estrogeny. Zapobiega zmianom zwłóknieniowym piersi. Zapobiega i leczy endometriozę (zapalenie błony śluzowej macicy). Znosi zespół napięcia przedmiesiączkowego. Stabilizuje cykl menstruacyjny. Usuwa przykre objawy przekwitania związane z zaburzeniami hormonalnymi na osi: podwzgórze-przysadka-jajnik oraz niedoborem progesteronu. Antagonista amfetaminy. Łącznie z wyciągami kozłkowymi (walerianowymi) działa silniej przeciwbólowo i silniej uspokajająco niż każde z osobna. Obniża stężenie cholesterolu we krwi.
Badania prowadzone na Uniwersytecie w Bazylei dowodzą, że ekstrakty z niepokalanka wzbudzają apoptozę komórek nabłonkowych, hamują proliferację nabłonków i mają właściwości cytotoksyczne. Działają tak między innymi na gruczoł krokowy.
Działanie antyandrogenne i estrogenne niepokalanka jest sprawą kontrowersyjną. Zależy od wypadkowej działania poszczególnych składników czynnych rośliny i ich stosunków ilościowych. Jest także uzależnione od stosunków ilościowych hormonów tropowych i płciowych u pacjenta.
Prolaktyna hamuje wytwarzanie estrogenów. Zatem inhibicyjne (hamujące) działanie niepokalanka na wydzielanie prolaktyny pozwala na zwiększone uwalnianie i działanie estrogenów. Prolaktyna u kobiet i mężczyzn ogranicza działanie alfa-redukatazy testosteronu i hamuje przekształacanie testosteronu w dihydrotestosteron DHT. Zatem nadmierne dawki niepokalanka mogą działać androgennie, a nie antyandrogennie, bowiem zmniejszają aktywność prolaktyny i jej hamujący wpływ na działanie 5-alfa-reduktazy testosteronowej.
Z drugiej jednak strony nadmiar prolaktyny powoduje zmniejszone uwalnianie gonadotropin, co powoduje zanik miesiączki u kobiet i impotencję (niemoc płciową) u mężczyzn. Zatem podanie wówczas niepokalanka będzie działać leczniczo.
Należy też pamiętać, że niepokalanek pobudza wytwarzanie progesteronu, który nasila trądzik.
Jeżeli niepokalanek zahamuje działanie i uwalanianie folikulostymuliny FSH, wówczas wystąpi inhibicyjny (hamujący) wpływ na syntezę estrogenów w komórkach ziarnistych jajników; ponadto zajdzie inaktywacja (unieczynnienie) aromatazy przekształcającej androgeny w estrogeny. Wtedy niewątpliwie będziemy mieli efekt androgenny po zastosowaniu niepokalanka.
U mężczyzn niepokalanek poprzez hamowanie hormonu FSH może zatrzymywać spermatogenezę i syntezę białka wiążącego androgeny ABP, co wpływa negatywnie na proces wytwarzania plemników i płodność mężczyzny.
Istnieje jeszcze inny ważny punkt odziaływania niepokalanka: LH (lutropina). Niepokalanek pobudza wydzielanie LH, przez co działa stymulująco na owulację, wytwarzanie ciałka żółtego i syntezę progesteronu. U mężczyzn LH zwiększa wytwarzanie i uwalnianie testosteronu w komórkach Leydiga jąder. U kobiet lutropina LH zwiększa wydzielanie androstendionu i testosteronu w komórkach tekalnych pęcherzyków jajnikowych.
W rzeczywistości jednak nie wiemy, czy w ustroju kobiety nastąpi aktywacja aromatazy i przekształcenie androstendionu i testosteronu w estrogeny (estron, estradiol), czy też nastąpi uwolnienie androgenów wprost do krwi bez ich przemiany (efekt androgenny). W pierwszym przypadku uzyskamy efekt przeciwtrądzikowy (estrogenny) i zanik objawów trądziku. W drugim przypadku nastąpi pogorszenie objawów trądzikowych.
Zatem przeciwtrądzikowe działanie niepokalanka nie jest pewne i zależy od wielu czynników endogennych i egzogennych.
Wskazania
Zespoł napięcia przedmiesiączkowego. Bolesne, nieregularne miesiączkowanie. Niepłodność spowodowana niewydolnoscią ciałka żółtego i niedoborem progesteronu. Mlekotok. Poronienia związane z endometriozą. Zwłóknienia piersi. Mlekotok. Zaburzenia hormonalne na osi - podwzgórze-przysadka-jajniki. Hiperprolaktynemia (nadmiar prolaktyny). Objawy związane z okresem przekwitania (menopauzy). Trądzik nasilający się podczas miesiączki, w tym różowaty. Leczenie innych rodzajów trądzików niepokalankiem nie jest uzasadnione.
Przeciwwskazania
Nowotwory piersi. Niedobór prolaktyny. Uczulenie na preparat. Niedokrwistość.
Preparaty i dawkowanie
1. Ekstrakt płynny z niepokalanka - Extractum Agnus castus: 1 część zmielonego świezego lub suchego surowca zalać 1 częścią alkoholu 40-45%, wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Zażywać 1 ml 4 razy dziennie lub 2 ml 2 razy dziennie.
2. Ekstrakt suchy z niepokalanka: 250-280-300 mg 2-3 razy dziennie.
3. Nalewka z niepokalanka - Tinctura Viticis (Agnus castus): 1 część rozdrobnionego suchego lub świeżego surowca zalać 3 częściami alkoholu 40-45%; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Zażywać 3 ml co 6 godzin lub 5-6 ml 2 razy dziennie.
4. Napar Infusum - Agnus castus - 1 łyżka surowca na 1 szklankę wrzącej wody; parzyć 20 minut; przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 1/2 szklanki.
5. Evana (Boehringer Ingelheim) - tabl. powl. - 1 tabletka 2 razy dziennie.
6. Chaste Tree Berry (Vitex Agnus Castus Berry) 4:1 Extract plus Ground Berry - kapsułki: 1-2 kapsułki 1 raz dziennie.
Inne nowoczesne preparaty: Femaprim - kapsułki, Vitex - kapsułki, PMS Formula a woman’s formula - kaspułki, Three Capsules of FemActin contains - kapsułki.
Subvene - opakowanie 60 ml - jest to krem zawierający wyciąg z niepokalanka. Przeznaczony jest do pielęgnacji skóry u osób z zaburzeniami hormonalnymi (progesteron-estrogeny). Dostępny w sklepach on-line.
Ten post edytował slawecki Dzisiaj, 10:45